Olav Anders Øvrebø hadde nyleg eit innlegg på den framifrå europabloggen.no med overskrifta «Eurokrisen og de usynlige statsviterne». Her framhevar han at det er økonomane som har dominert i media som ekspertkommentatorar til eurokrisa/gjeldskrisa, mens statsvitarar altså har vore så godt som usynlege.

Nedrebø er samd med Øvrebø i observasjonen. Særleg ettersom han er så vennleg å visa til min og professor Erik Oddvar Eriksen sin blogg som heiderlege unntak.

Statsvitaranes fråver frå debatten er desto meir påfallande fordi dette først og fremst er ei politisk krise. Ho er politisk skapt og må løysast politisk. Den beste innfallsvinkelen til å forstå krisa er dessutan i djupaste forstand statsvitskapleg. Ho skuldast eksisterande nasjonalstatars manglande evne til å gå utover seg sjølv, og dermed statssvikt på europeisk nivå: ein har innført ein overnasjonal valuta utan den nødvendige overnasjonale politiske ryggrad. Det dreiar seg dermed om ei krise for EUs mellomstatlege og overstatlege hybrid-karakter. 

På den andre sida er det kanskje vel så rett å kalla det ei krise for den nasjonale suvereniteten, fordi det er den som hindrar ei effektiv, langsiktig fellesskapsløysing. Men samstundes er eurokrisa også ei legitimitetskrise fordi det er utbreidd – og tilsynelatande veksande – folkeleg skepsis mot politisk union.

Krisa er dessutan ideologisk eller kulturell: ho uttrykker motstridande oppfatningar og forventingar i EU om forholdet mellom stat/fellesskap og marknad, mellom næring og tæring, verdiskaping og verdifordeling. Og det i ei tid då den europeiske konkurranseevna og velferdsstaten er utfordra både av nye mellominntektsland og av eldrebølgja.

Eurokrisa er det mest akutte utslaget av desse innebygde problema i EU, og kan forklarast spelteoretisk utfrå desse. Dei ideologiske motsetnadene saman med mangelen på overnasjonal suverenitet i EU (at alle traktatendringar i EU treng tilslutting frå alle medlemsland), på reelle sanksjonsmogelegheiter og på insentiv til solidarisk oppførsel forklarer kvifor Den økonomiske og monetære unionen og nå eurokrisa er blitt eit nullsumspel og ikkje eit samarbeidsspel. Dette har sett EUs økonomiske og politiske framtid på spel.

Suverene statar har utfrå sin interne politiske og økonomiske situasjon rasjonelt spela på desse premissane for utfall som er optimale for seg på kort sikt, men suboptimale for fellesskapet på lengre sikt. Og spelet held nå fram for å unngå nødvendige, men smertefulle strukturreformer og heller få Tyskland og andre overskotsland til å betala gildet på ubestemt tid. Frankrikes fornya forventingar om å få både i pose og sekk – innføra nye velferdstiltak, behalda nasjonal suverenitet og samtidig pressa Tyskland til å stilla opp – er spesielt påfallande.

Eg er også redd det er den nasjonale suvereniteten som gjer krisa uløyseleg og dermed eurohavari uunngåeleg. Det spranget i retning av politisk union som er nødvendig for å unngå havari krev nokså radikale traktatendringar. Erfaring og dagens nasjonale stemningsleie tyder eintydig på at minst eitt medlemsland vil avvisa dette, og dermed nedleggja veto. Og det landet kan gjerne bli Tyskland, sjølv om Angela Merkel er den som snakkar klarast om politisk union. 

Samstundes er det spelteoretisk fullt forståeleg at Tyskland, som har stelt sitt hus vel, ikkje vil gi frå seg sitt kredittkort, som Frankrike, Italia, EU-kommisjonen og IMF synest å leggja opp til, eller i alle fall krev medinnverknad på nasjonal budsjettpolitikk til gjengjeld. 

EU har malt seg inn i eit hjørne. Og i Storbritannia aukar krisa sjansane for «Brixit», at landet melder seg heilt ut.

Dette er eit nokså enkelt statsvitskapleg resonnement som eg trur er det som økonomane og marknadane nå er i ferd med å ta innover seg. Derfor flyr kapital frå svake til sterke euroland og ut av eurosona, etc. Spørsmålet er mest kor ille det blir når EU for alvor møter sitt Waterloo. Toppmøtet 28.-29. juni vil i alle fall ikkje gi noko langsiktig løysing. Som Financial Times skriv 27.06.2012, «moves towards union take time. And time may be what the euro zone has least of.»

(Innlegget vart justert 27.06.2012 og 28.06.2012)